Οικογενειακή θεραπεία

Η συστημική – ή αλλιώς οικογενειακή – θεραπεία επικεντρώνεται στο μικρόκοσμο της οικογένειας ως μια κοινωνική ομάδα. Η οικογένεια θεωρείται ένα σύστημα με τη δική της σύνθεση, δομή και κανόνες. Τα μέλη αλληλεπιδρούν μεταξύ τους δημιουργώντας μια ισχυρή δυναμική. Η κατανόηση της συμπεριφοράς ενός μέλους συνεξαρτάται από την συμπεριφορά των λοιπών μελών. Με αυτό τον τρόπο κάθε άτομο είναι βασικό για την λειτουργία στο όλον του συστήματος.

Η προβληματικότητα ενός ατόμου στην οικογένεια συνήθως στηρίζεται στην δυσλειτουργία του συνόλου, την ανεπάρκεια/έλλειψη της οικογένειας να εκτελέσει δημιουργικούς σκοπούς, καθώς επίσης και την μεταβίβαση προβληματικών μοτίβων συμπεριφοράς ή συμπτώματα από προηγούμενες γενιές. Τα συμπτώματα σε ένα μέλος φαίνεται να εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς ή οφέλη στο όλο σύστημα παρά στο άτομο που χαρακτηρίζεται από προβληματικότητα. Το σύμπτωμα συχνά γίνεται «η φωνή της οικογένειας» όσον αφορά την έκκληση για βοήθεια. Η οικογενειακή θεραπεία συντελεί στην βελτίωση της επικοινωνίας και την προσωπική εξέλιξη των μελών.

Στην συστημική θεραπεία η έμφαση μετατοπίζεται από το ίδιο το άτομο και επικεντρώνεται στο διαπροσωπικό κομμάτι της οικογένειας. Όλα τα μέλη είναι συνυπεύθυνα στην διαιώνιση των προβλημάτων του ενός. Οι θεραπευτές αρχικά μελετούν τους ρόλους που αναπαράγονται ανάμεσα στα άτομα. Διερευνάται το παρελθόν, αλλά η θεραπευτική αξία αφορά οτιδήποτε βιώνεται στο παρόν («εδώ και τώρα»). Το «παθολογικό» άτομο φαίνεται να έχει μερική ευθύνη στην οικογένεια. Η συμπλοκή των υπολοίπων αποτελεί κομβικό σημείο στην αναγνώριση και τον ανασχηματισμό του συστήματος. Οι συστημικοί θεραπευτές εστιάζουν σε μη παραγωγικές συμπεριφορές με άξονα τον κώδικα επικοινωνίας όλης της οικογένειας. Επίσης, μελετούν κατά πόσο οι ρόλοι του καθενός είναι δημιουργικοί, διακριτοί και σαφείς και τι εξυπηρετούν επιμέρους και στο σύνολο. Τέλος, οι θεραπευτές επενδύουν στον επαναπροσδιορισμό του ενδότερου εαυτού του κάθε μέλους και τη νοηματοδότηση της ζωής της οικογένειας.

Η συστημική προσέγγιση απευθύνεται σε όλα τα άτομα που αναζητούν συμβουλευτική και καθοδήγηση σε παιδιά και ζεύγη. Η διάρκεια της θεραπείας καθορίζεται από τον θεραπευτή και την οικογένεια ύστερα από συνεννόηση. Κάθε συνάντηση διαρκεί 1 ώρα και 30 λεπτά και η συμμετοχή αφορά όλα τα μέλη.

Αρκετοί από τους οικογενειακούς θεραπευτές είναι ψυχαναλυτικά προσανατολισμένοι, αν και τα τελευταία χρόνια επικρατεί η οικογενειακή θεραπεία του Bowen. Η προσέγγιση αυτή αν και αναδύεται από την ψυχαναλυτική θεωρία, στηρίζεται σε πιο γνωσιακές τεχνικές. Σε αυτή τη μορφή θεραπείας, κάθε οικογενειακό μέλος συναντάει συχνά τον θεραπευτή (περίπου 1 φορά το μήνα), ώστε να μελετηθούν αναλυτικά τα μοτίβα συμπεριφοράς που αναπαράγονται στην οικογένεια του «προβληματικού» ατόμου. Με αυτό τον τρόπο, ο οικογενειακός θεραπευτής κατανοεί καλύτερα και ολιστικά την ομαδική αλληλεπίδραση. Η διερεύνηση αφορά την επανάληψη προγενέστερων πατέντων συμπεριφοράς και επικοινωνίας στην τρέχουσα φάση ζωής της οικογένειας. Παρότι αποφεύγονται οι ερμηνείες, τα μέλη καλούνται να μιλήσουν ανοιχτά για συναισθήματα και σκέψεις σχετικά με τους ρόλους που έχουν υιοθετήσει. Σκοπός είναι να αντιληφθούν ότι η δυσλειτουργία του συστήματος βασίζεται σε αυτούς τους ρόλους. Νέοι τρόποι επικοινωνίας ανακαλύπτονται μέσα από την συζήτηση άλυτων θεμάτων ή συγκρούσεων.

Φαίνεται ότι η θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων ταιριάζει με την οικογενειακή θεραπεία από την άποψη ότι τα κύρια συστατικά της, όπως η προβλητική ταύτιση και η σχάση, γεφυρώνουν τον εαυτό με τον σημαντικό άλλο. Πιο αναλυτικά, το «προβληματικό μέλος» συχνά γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος ή το δοχείο της επιθετικότητας / απογοήτευσης των υπολοίπων. Δηλαδή το μέλος που προβάλλει όλη την προβληματική, ουσιαστικά εμπεριέχει τις μη αποδεκτές πλευρές των άλλων (προβλητική ταύτιση). Για παράδειγμα, ένας έφηβος που εμπλέκεται σε σχολικούς καβγάδες, πιθανώς να αντιδράει απέναντι σε ένα τιμωρητικό πατρικό πρότυπο συμπεριφοράς, υιοθετώντας παρόμοια στάση. Με αυτό τον τρόπο, ο έφηβος διασπάται από την οικογένεια (σχάση), ενισχύοντας την ανισορροπία του συστήματος. Το μοντέλο συμπεριφοράς του εφήβου θα επεξηγηθεί από τον θεραπευτή βάση του τρόπου με τον οποίο σχετίζονται όλα τα μέλη (γονείς και αδέρφια). Στην συνέχεια όλοι μαζί καλούνται να ανασχηματίσουν το σύστημα υπονόμευσης (υπο-ομάδες) ώστε να περιοριστεί η παθολογία του ενός, επακόλουθα και στο όλον. Η επαναφορά της σταθερότητας και ομοιόστασης της οικογένειας αποτελούν τον τελικό προορισμό της θεραπείας.